Pórtico da Gloria

O Mestre Mateo completou a construción da catedral polo seu peche occidental, salvando o desnivel do terreo coa construción dunha innovadora cripta, sobre a que se sitúa o Pórtico da Gloria, cuxo mensaxe se completa na tribuna. Orixinalmente, o Pórtico abríase por unha fachada exterior, que continuaba o programa iconográfico do conxunto e que foi modificada no século XVI para colocar unhas portas que pechasen o templo, que ata entón estaba aberto permanentemente; por fin, a mediados do século XVIII, esta fachada substituíuse pola actual, barroca, quedando o Pórtico mutilado e encaixonado tras ela.

O proxecto mateano tamén incluíu a construción dun coro de pedra, que ocupou os primeiros tramos da nave central e no que se daba continuidade ao programa iconográfico do Pórtico. Este coro foi derrubado en 1604 e substituído por outro de madeira, hoxe tamén retirado da súa localización orixinal. Así mesmo, o taller dirixido por Mateo realizou a escultura de Santiago do altar maior –hoxe moi modificada— marcando con ela un eixo lonxitudinal oeste – este no templo, con dúas esculturas sedentes de Santiago o Maior en cada un dos seus extremos.

Todo estaría concluído o 21 de abril de 1211, cando tivo lugar a solemne consagración da Catedral de Santiago.

No Pórtico da Gloria, o Mestre Mateo desenvolveu un complexo programa iconográfico de contido apocalíptico e salvífico centrado na visión da Xerusalén celeste, completando a historia da salvación do Home iniciada nas portadas laterais da catedral románica.

A mensaxe iníciase na cripta do Pórtico, onde se representa o mundo terreal, que necesita dos astros para iluminarse –nas claves das bóvedas—, ao contrario que a nova Xerusalén, cuxa luz é o Cordeiro –na clave da tribuna—.

O Pórtico aséntase directamente sobre unha serie de animais, reais e fantásticos, procedentes do bestiario medieval, cada un deles co seu propio significado; serían os símbolos do mal oprimidos pola Gloria de Deus. Os arcos laterais carecen de tímpano; no esquerdo, de complexa interpretación, representaríase o Pobo de Israel, na arquivolta superior, suxeito á lei mosaica e, na inferior, o descenso de Cristo ao limbo. No da dereita, represéntase o Xuízo Final, coas cabezas de Cristo e San Miguel na clave, separando aos benaventurados, que son conducidos á Gloria e aos condenados, que sofren tormento.

A Gloria do tímpano central está presidida por unha imaxe de Cristo en Maxestade, rodeado polos catro evanxelistas e o grupo de benaventurados. Na parte inferior, represéntanse anxos con instrumentos da Paixón e, na arquivolta, vinte e catro anciáns afinan os seus instrumentos para tocar música celestial. O tímpano susténtase sobre os dinteis, coa inscrición conmemorativa da súa colocación en 1188 e un parteluz presidido por unha imaxe sedente de Santiago o maior coroando a columna coa árbore de Jesé, a xenealoxía humana de Cristo que se completa coa divina no capitel da Trindade.

Nos laterais, repártense unha serie de estatuas-columna, con profetas á esquerda e apóstolos á dereita, que se continúan na contrafachada e, tamén, na desaparecida fachada exterior, da que se conservan distintas pezas.

A individualización dos rostros e a complicidade entre os personaxes do Pórtico da Gloria, constitúe unha das principais achegas do Mestre Mateo á historia da arte.

Entre os anos 2008 e 2018, o Pórtico da Gloria someteuse a unha profunda e complexa restauración,que contou co mecenado da Fundación Barrié. Logo dunha fase de estudos previos sobre o estado de conservación e causas da deterioración da obra, procedeuse ás intervencións sobre o conxunto, centradas, principalmente, en dous aspectos: corrixir as filtracións de humidade e a condensación no Pórtico da Gloria e recuperar a policromía orixinal que se conservaba baixo o po e a sucidade. Deste xeito, recuperouse unha obra cume da arte medieval, que recuperou parte do seu esplendor, apreciándose restos de ata tres capas de policromía completa e outros repintes parciais, desde a pintura orixinal aplicada polo obradoiro do Mestre Mateo ata o Barroco.

O delicado da obra esixe a aplicación de medidas de conservación preventiva que eviten un novo deterioro do Pórtico da Gloria, motivo polo cal é preciso manter unhas condicións estables de humidade e temperatura, así como limitar o número de persoas que poden estar, ao mesmo tempo, na contorna do conxunto.

Más información