Cultura
Fundación Catedral de Santiago
A Fundación Catedral de Santiago foi fundada o 23 de xullo de 2008 e o seu Padroado está presidido polo Arcebispo de Santiago.
Está inscrita no Rexistro de Fundacións de Interese Galego dependente da Consellería de Presidencia, Administracións Públicas e Xustiza da Xunta de Galicia.
Os seus obxectivos son a promoción, fomento e difusión da Catedral de Santiago de Compostela, o seu entorno e o seu patrimonio artístico e cultural; así como a xestión e explotación, a efectos do seu desenvolvemento, das infraestruturas da Catedral de Compostela, a súa contorna e o seu patrimonio artístico e cultural.
A Fundación Catedral de Santiago está formada por un equipo de profesionais expertos nas distintas áreas de competencia da Catedral: economistas, técnicos especialistas en museos, técnicos especialistas en xestión cultural, documentalistas, restauradores, administrativos e profesionais da comunicación, entre outros.
Museo
O Museo Catedral de Santiago permite ao visitante afondar o seu coñecemento na historia e a arte da Catedral a través dos seus diferentes espazos e as exposicións temporais que organiza.
As taquillas e accesos o Museo localizanse nos seguintes espacios:
- Acceso Museo praza do Obradoiro (tamén lugar de recepción dos grupos turísticos a Catedral)
- Acceso Museo Pazo de Xelmírez (tamén punto de inicio das visitas temáticas)
- Acceso Museo Tesoro (so pago con tarxeta)
Luns a domingo, de 10 h a 20 h.
As entradas do Museo Catedral de Santiago dan acceso a diversos espazos e coleccións artísticas da Catedral.
>Colección permanente – Claustro – Espazo Sacro Tesouro e Capela de Reliquias.
>Pazo de Xelmírez – Espazo Mestre Mateo.
>Pórtico da Gloria.
>Cubertas e Torre da Carraca.
Ademais, o programa Compostela Sacra, que impulsa a Fundación Catedral de Santiago, posibilita a visita ao museo, claustro e igrexa de Santa María de Sar.
Unha visita á historia e á arte da Catedral de Santiago a través das súas mellores pezas artísticas. O visitante pode viaxar no tempo e coñecer cómo a partir dun sepulcro se constrúe unha gran catedral en torno a cal, ao longo dos séculos, foi medrando unha cidade e todo un fenómeno xacobeo que, co Camiño de Santiago, xogou un importante papel na construción da identidade europea e que é, desde 1985, Patrimonio da Humanidade.
- Planta baixa: As orixes da Catedral / O Coro Pétreo do Mestre Mateo / A construción da catedral románica
- 1º Andar: A arte na Catedral nos séculos XIII e XIV / A arte na Catedral nos séculos XVI, XVII e XVIII / OApóstolo Santiago
- 2º Andar: Claustro renacentista / Capela das Reliquias / Panteón Real / Tesouro da Catedral / Biblioteca capitular / Botafumeiro / Sala Capitular
- 3º Andar: Colección de artes textiles / Tapices de Rubens / Tapices de Teniers / Tapices de José del Castillo / Tapices de Goya / Balconada ao Obradoiro.
Edificio románico de carácter civil anexo á Catedral que debe o seu nome a Diego Xelmírez, primeiro Arcebispo de Compostela e gran impulsor da súa construción. É un espléndido conxunto arquitectónico medieval no que destacan a Sala de Armas, a Sala Manrique, a cociña e, especialmente, o Salón de Cerimonias, de grandiosa monumentalidade e fermosa ornamentación con ménsulas historiadas nas que se representa un banquete real. É sede de exposicións temporais e do Espazo Mestre Mateo.
O Pórtico da Gloria é a entrada occidental da catedral románica, ideada polo xenio do Mestre Mateo, cuxo obradoiro de canteiros interpretou as pasaxes do Apocalipsis. Considérase unha obra cumio da arte universal. A visita permite coñecer o resultado da restauración, realizada co mecenado da Fundación Barrié.
A cuberta pétrea da Catedral de Santiago está disposta en forma escalonada e pódese percorrer, ofrecendo unhas panorámicas espectaculares tanto da basílica como da cidade de Compostela.
Para salvar o desnivel existente entre a cabeceira e o extremo occidental da catedral, o Mestre Mateo concebiu a construción dunha cripta, inédita na súa forma e función na Galicia da época.
É un espazo de grande complexidade arquitectónica, organizado por un grande piar do que parten os arcos que sosteñen o abovedado. Tamén destacan os capiteis e os dous anxos das claves das bóvedas do cruceiro, un portando un sol e o outro unha lúa, en clara alusión ao mundo terrenal.
No subsolo da Catedral, as escavacións arqueolóxicas levadas a cabo en diferentes períodos deixaron ao descuberto moitos vestixios das orixes da basílica e da cidade. Baixo o pavimento agóchase unha intrincada rede de necrópoles que se suceden desde a época romana ata o momento da construción da catedral románica, así como restos das primitivas basílicas e parte da primeira cerca defensiva da cidade de Compostela.
*Pechadas temporalmente.
A torre norte da fachada do Obradoiro recibe o nome de Torre da Carraca por albergar no seu interior este instrumento, de grandes dimensións, cuxo son sustitúe ao das campás durante o Venres e Sábado Santos. A visita permite coñecer a estrutura orixinal medieval da torre sobre a que se levantou o remate barroco, a imitación do da súa xemelga sur, a Torre das Campás.
Catálogo dixital
A Fundación Catedral de Santiago promove un proxecto de dixitalización de parte do seu patrimonio cultural e as súas colecciones artísticas. Trátase, en primeiro lugar, de contar con recursos dixitais para a documentación e conservación das pezas e, en segundo, mellorar a difusión e o acceso do público a estas obras de arte, algunhas delas, claves na historia e arte de Galicia.
Este fondo dixital recolle o estado de conservación actual das pezas e, chegado o caso, a realización de réplicas físicas das mesmas, evitando pérdidas irreparables. Quedará almacenado nun repositorio instalado no propio Museo Catedral que será unha verdadeira cápsula dixital da memoria cultural da catedral de Santiago.
Arquivo
Entre os servizos do Arquivo-Biblioteca da Catedral de Santiago (ABCS), as visitas guiadas convértense nun instrumento de dinamización cultural, de achegamento á sociedade e de formación de usuarios, que pretende dar a coñecer os riquísimos fondos documentais e bibliográficos que custodia (entre os cales destacan o Códice Calixtino, o Tombo A ou o Breviario de Miranda), pero tamén difundir o labor técnico de documentación e conservación levada a cabo no seu interior, así como reafirmar a identidade e a memoria da Igrexa e da sociedade da que forma parte. En suma, cumpren varias funcións: difusión, educativa, cultural, social e pastoral.
Visitas guiadas, en grupos de entre 6 e 15 personas.
a) Visitas especiais:
- Martes e xoves laborables, ás 11:00 h.
- Duración aprox.: 1 hora.
- Prezo: 15 euros/persoa
b) Visitas educativas:
- Según disponibilidade.
- Duración aprox.: 45 minutos.
- Precio: 3 euros/ persona
Información e reservas no tfno. 981575609 ou o correo electrónico archivo@catedraldesantiago.es (en horario de atención o público).
O Arquivo da Catedral de Santiago, sen dúbida un dos máis importantes en Europa, custodia libros e documentos de alto valor histórico, cuxos orixes se remontan aos primeiros séculos da Idade Media. Xunto coa Biblioteca é o depositario da historia da sede compostelá.
No mesmo edificio instálanse o Arquivo, custodio e responsable da organización, clasificación e servizo da documentación capitular, e a Biblioteca, que atesoura importantes fondos dos séculos XV-XIX así como outros orientados á documentación e apoio á investigación. Os dous os ámbitos funcionan como unha soa actividade, cunhas normas e parámetros, orientados a facilitar o traballo do persoal investigador.
Acceso: Sancristía (os usuarios deberán acreditarse previamente no Centro de Control de Seguridade, situado no pasadizo do Tesouro)
Horario: de luns a venres, de 9:00 h a 13:30 h; luns a mércores, 16:30 h-19:00 h.
Teléfono: 981 575 609
Contacto:
- Arquivo (asuntos xerais): archivo@catedraldesantiago.es
- Área de Documentación Medieval: medieval@catedraldesantiago.es
- Área de Documentación Moderna e Contemporánea: moderna@catedraldesantiago.es
- Biblioteca (asuntos xerais): biblioteca@catedraldesantiago.es
- Revista Annuarium Sancti Iacobi: annuarium@catedraldesantiago.es
Servicios del Archivo – Biblioteca
Normativa de acceso y consulta
Normativa de préstamo para exposiciones
Pincha aquí para descargar la solicitud de préstamo de documentación para exposiciones temporales
Pincha aquí para descargar la solicitud de compulsas de reproducciones de documentos del ABCS
O Arquivo da Catedral de Santiago (ACS) é un arquivo histórico privado de titularidade eclesiástica dependente do Cabildo da Catedral de Santiago, que recolle, conserva e serve a documentación histórica xerada por leste no exercicio das súas funcións, así como a doutras institucións relacionadas co mesmo. A súa dirección corresponde ao Arquiveiro-Bibliotecario, oficio estable cuxas funcións poderán corresponder a un cóengo ou ser desempeñadas temporalmente por persoal alleo ao Cabildo, nas condicións que para cada caso establézanse de acordo co Arcebispo. Segundo os Estatutos da S.A.M.I. Catedral de Santiago de Compostela, as súas competencias son:
- Conservar e catalogar os fondos documentais e bibliográficos, conforme á normativa vixente. Ademais, debe coidar, en coordinación co cóengo mestre de capela, da conservación e incremento do Arquivo Musical.
- Incrementar a Biblioteca Capitular, sobre todo coas publicacións relacionadas co tema xacobeo.
- Facilitar o acceso ao Arquivo e á Biblioteca capitular aos investigadores, no tempo e nas condicións que o Cabildo estableza. Os documentos e os libros non poderán saír do Arquivo nin da Biblioteca en calidade de préstamo, senón que serán consultados in situ.
- Informar ao Cabildo sobre asuntos da súa incumbencia.
Segundo o Regulamento dos Arquivos Eclesiásticos Españois, “o arquivo catedralicio está formado non só pola documentación histórica que nel se conserva, senón tamén por toda a documentación moderna e aqueloutra que obra nas diversas comisións, cargos ou oficios do cabildo, debendo, unha vez cumprida a función administrativa, ingresar integramente no arquivo, para así constituír o testemuño documental da vida do cabildo”. Esta definición corresponde máis ben coa do sistema de arquivos catedralicio, no que o ACS funciona como arquivo histórico capitular, que periodicamente recibe transferencias desde as dependencias administrativas catedralicias: Secretaría (transcorridos corenta anos), Administración, Fábrica, Museo e Peregrinacións.
Na Biblioteca da Catedral de Santiago combínanse antigos volumes, algúns incunables, coas máis recentes obras de referencia e investigacións editadas, que reflicten a triple faceta deste centro: biblioteca capitular, biblioteca xacobea e biblioteca auxiliar do Arquivo Catedralicio.
Froito das doazóns do chantre Alonso Sánchez de Ávila e do arcebispo Álvaro de Isorna, a libraría catedralicia foi rematada en 1454 e instalouse nunha torre do claustro. Estaba constituída por un conxunto de libros reunidos para cubrir as necesidades dos cóengos: textos litúrxicos e bíblicos, que servían para as súas actividades de culto; e obras de dereito, que empregaban na defensa dos intereses do Cabildo, no asesoramento do prelado ou nas súas tarefas na audiencia arzobispal. Na segunda metade da devandita centuria documéntase por primeira vez o cargo temporal de garda ou porteiro da libraría, encargado de custodiar a biblioteca catedralicia, cuxas funcións de custodia e conservación foron establecidas constitucionalmente polo arcebispo Gaspar de Zúñiga (1569): ter a chave da mesma; mantela aberta dous días á semana en horario fixo; limpar os libros e a libraría; e permanecer dentro dela para evitar os furtos.
Tras a fundación da Universidade de Santiago, onde foron profesores desde o principio os cóengos intelectualmente máis valiosos, decreceu o interese do Cabildo pola súa propia biblioteca, o que explica a súa parvedad, xa apuntada por Ambrosio de Morais, durante toda a Idade Moderna. Só a partir da Ilustración sentaron as bases de que máis tarde sería a Biblioteca Capitular -actualmente visitable como parte do percorrido museístico da catedral-, grazas ás doazóns testamentarias do cóengo maestrescuela, Diego Juan de Ulloa (1762) e do prior de Sar, Pedro Acuña e Malvar (1814).
Coa apertura xeral do Arquivo da Catedral ao público nos anos 80 do século pasado, poténciase o papel da Biblioteca como auxiliar das investigacións realizadas naquel. Pero co novo século prodúcense dous fitos que marcan a orientación xacobea da Biblioteca da Catedral: a aprobación, en sesión capitular do 27 de xuño de 2000, do plan xeral para a creación dun Centro de Documentación Xacobea; e a dotación, ao ano siguinete, dun espazo específico para crear a Biblioteca Xacobea.
Consultar Fondos Bibliográficos
Acceso á Opac web de Fondos Bibliográficos
O Arquivo-Biblioteca da Catedral de Santiago vén desenvolvendo un labor de difusión cultural destacada mediante actividades como exposicións, charlas, presentacións, visitas guiadas, webs e blogs, etc., pero tamén coa edición, co-edición e distribución de diversas publicacións propias ou da Catedral de Santiago de Compostela.
Canto ás publicaciónes proxectadas dende o ABCS, publícanse coleccións, revistas, monografías e catálogos de exposicións, destacando:
- A Colección Histórico-Documental da Igrexa Compostelá, nacida en 1998 e destinada a publicar estudos monográficos de historia medieval, historia moderna, historia da arte, filoloxía e musicología, e, sobre todo, á transcrición sistemática dos documentos máis interesantes do Arquivo da Catedral.
- A Colección Archivium Sancti Iacobi, nacida en 2007 cunha primeira serie para a edición de Instrumentos de descrición do Arquivo da Catedral.
- A revista anual Annuarium Sancti Iacobi nacida en 2012 e cuxo denominador común son as fontes documentais, investigacións e traballos relacionados ou emanados do ABCS, como expresión cultural do devandito centro, dando cabida, igualmente, a traballos realizados sobre documentación dos Arquivos e Bibliotecas da Igrexa e, en xeral, sobre documentación eclesiástica.
As publicacións poden adquirirse por compra, subscrición ou intercambio. De maneira xeral, pode consultarse o Catálogo de venda de publicacións. Para a revista Annuarium Sancti Iacobi, pode consultarse a páxina web www.annuariumsanctiiacobi.org. Para o intercambio do resto de publicacións disponibles no ABCS, disponse dun boletín de duplicados.
Se a súa institución desexa participar neste programa de intercambio bibliográfico co ABCS, dirixa unha carta proposta á nosa dirección postal ou electrónica (biblioteca@catedraldesantiago.es), achegando un exemplar da publicación obxecto do troco ou o catálogo de publicacións da súa institución. Indique claramente a súa dirección para a correspondencia ou envíos.
Galicia histórica. Cuadernos de historia y documentos compostelanos
O Arquivo-Biblioteca da Catedral de Santiago, da inicio á serie GALICIA HISTÓRICA. Cuadernos de historia e documentos compostelanos; e a vontade é clara: a comunicación, a difusión, o coñecemento de feitos, documentos, procesos, que dormitaban ata agora nos fondos composteláns e que contarán agora historias aos visitantes e veciños da cidade. E miramos máis alá; non só Compostela, Galicia en xeral será o obxecto, ou a Península, ou Europa.
Será a periodicidade mensual, cun máximo desexo de difusión; de aí tamén que anualmente teñamos a pretensión de realizar unha compilación dos artigos na revista do Arquivo-Biblioteca Annuarium Sancti Iacobi.
Música
Actualmente, a Catedral de Santiago conta con dous coros que participan na gran maioría das celebracións solemnes ao longo do ano.
Escolanía
O Coro Catedralicio, coñecido como os “Anxos de Compostela”, foi fundado por Mariano Pérez Gutiérrez pouco despois de ser nomeado director do coro en 1964. Esta iniciativa proporcionoulles a moitos nenos composteláns o seu primeiro contacto coa música e, en moitos casos, a experiencia decisiva que necesitaban para converterse en músicos profesionais. Este coro de voces brancas foi creado para solemnizar a liturxia da Catedral compostelá, pero axiña adquiriu un gran prestixio, chegando mesmo a participar no famoso concurso de Loreto (Italia), onde tiveron a oportunidade de cantar unha misa retransmitida por toda Europa en Eurovisión en abril de 1968.
Nemesio García Carril (1969-1980) e Xavier Méndez continuaron o traballo do Coro a partir de 1982, pero a súa repentina morte un ano despois obrigou ao coro a un longo período de inactividade. En 2008, o Cabildo Catedralicio decidiu restablecer o Coro e confiou esta tarefa a José Luis Vázquez. El asegurouse de que as voces dos “Anxos de Compostela” volvesen resoar dentro dos muros da catedral e máis alá. Tiveron unha presenza significativa na escena musical da cidade, participando en festivais e colaborando con grupos e artistas destacados. Tamén teñen unha gravación: “A la puerta del Paraíso”.
Na actualidade, o coro conta con 25 voces e está dirixido por Sofía Remedios Rodríguez Fernández, que mantén vivo o espírito da súa fundación: ser un referente do canto coral na cidade e un lugar de formación musical para nenos de Santiago de Compostela e os seus arredores.
Contacto: escolania@catedraldesantiago.es
Coro Cardeal Quiroga
O coro “Cardenal Quiroga” da Catedral de Santiago fundouse no ano 2015 por iniciativa do Cabildo e baixo a dirección de José Luis Vázquez. Esta coral ampliou a oferta musical da Catedral. Na actualidade, está formada por 50 coristas e a súa función é solemnizar as celebracións, fomentar a participación dos fieis e, ademais, complementar a escena coral xa existente na cidade. Na súa aínda curta existencia, ademais das súas actuacións na Catedral, tamén ofreceu numerosos concertos e colaborou con diversas iniciativas culturais da cidade. Desde 2024, canta baixo a dirección de Sofía Remedios Rodríguez Fernández.
Coros Colaboradores
Ocasionalmente, para celebracións específicas, colaboran na catedral outros coros de alta calidade e prestixio, como a Capela Antiga, dirixida por Miro Moreira, que dirixe a Capela de Música da Catedral dende 1988. Tamén colaborou o Orfeón Terra a Nosa, dirixido actualmente por Luis Martínez.
Coros visitantes
Debido ao grande número de peregrinacións que chegan á Catedral de Santiago ao longo do ano, moitos coros desexan participar nunha das misas dos peregrinos. Para iso, deben solicitalo con un mes de antelación escribindo a direccionmusical@catedraldesantiago.es.
A este conxunto coral únese un equipo de tres cantantes que participan nas misas das 9:30, 12:00 e 19:30 ao longo do ano.
O órgano da Catedral foi construído pola empresa Mascioni (Cuvio-Varese, Italia) en 1977. É o único instrumento desta empresa instalado en España. O concerto inaugural tivo lugar o 17 de marzo de 1978, a cargo do alemán Erich Arndt, daquela organista de San Pedro de Roma.
O órgano está dividido en dúas seccións situadas a ambos os dous lados da nave central. As caixas do órgano barrocas foron talladas por Antonio Alfonsín e Miguel de Romay a principios do século XVIII. Aínda que o instrumento incorpora algúns tubos de órganos anteriores, debe considerarse unha obra nova, xa que a maior parte das tubaxes e todos os demais elementos son de Mascioni. As teclas son de tipo corredizo e o accionamento é electromecánico. A disposición dos tres teclados e pedais nas caixas é a seguinte: órgano maior (II) e recitativo-expresivo (III) no lado do Evanxeo, e positivo (I) e pedais no lado da Epístola. A consola contén numerosos accesorios dispoñibles para o organista: placas, botóns, pedais de pistón reversibles e pedais basculantes. Estes elementos utilízanse para configurar ou cancelar combinacións axustables, activar ou desactivar grupos de pezas, unir pezas cando pertencen a diferentes teclados, activar o crescendo xeral, o tutti, etc.
En xuño de 2005, Mascioni renovou o accionamento do órgano, incorporando un combinador electrónico cuxo software pode almacenar tres crescendos programables e 2.490 combinacións que se poden copiar a tarxetas de memoria. Estas combinacións pódense activar sucesivamente con dispositivos de avance e retroceso durante a interpretación.
O cabido compostelán dálle moita importancia ao órgano da catedral, polo que emprega tres organistas profesionais que o tocan diariamente nas Misas dos Peregrinos, ás 9:30, 12:00 e 19:30.
Órgano Mascioni – Disposición
Nos últimos anos, a Catedral foi completando unha colección musical chamada “A música da Catedral de Santiago”. Estas publicacións están dispoñibles en CD na tenda da catedral e tamén en formato MP3 en todas as plataformas musicais.
Vol. I – Eclesiástico Canto
Obras de José de Vaquedano (1642-1711)
Capilla musical de la Catedral
Director: Miro Moreira
Vol. II – Palabra hecha música
Canto llano y polifonía
Capilla musical de la Catedral / Coro de la USC
Capela Compostelana
Director: Miro Moreira
Vol. III – Santiago y Nueva España
Música a ambos lados del Atlántico
Capilla musical de la Catedral / Coro de la USC
Capela Compostelana
Director: Miro Moreira
Vol. IV – Libro de órgano de Joaquín Sánchez
Organista: Roberto Fresco
Esta publicación fue completada con la edición
del Libro de órgano realizada por Joam Trillo
I.S.B.N.: 987-84-0955443-0
Vol. V – Misa en honor al Apóstol Santiago
Compositor y director: Marco Frisina
Real Filharmonía de Galicia / Schola Antiqua
Orfeón Terra a nosa / Escolanía de la Catedral
Organista: Adrián Regueiro